BİLGİ VE BİLGİ TÜRLERİ
1. Bilginin Tanımı
Günümüzdeki hakim anlayışa göre bilgi, “duyu organları aracılığıyla nesneler hakkında verdiğimiz veya oluşturduğumuz yargılardır.” Bilgi nesneden başlar, duyu organları aracılığıyla algılanır, algılardan kavramlara ulaşılır ve kavramlar arasında bağlantılar kurularak yargılar verilir. Böylece elde edilen ürüne bilgi denir. Bu anlayışa göre bilgi ben (suje) ile nesne (obje) arasındaki ilişkiden kaynaklanmaktadır. Burada bilgiyi alan suje, hakkında bilgi alınan ise objedir.
Bilgi; Suje ile Obje arasında kurulan bağın ürünüdür.
2. Bilgi Türleri
Duyu organları nesneleri doğrudan algılarken akın bu algıları yorumlayan bir işlevi vardır. Aklın işlevinin çok yönlülüğü karşımıza bilgi çeşitlerini çıkartır.
a) Gündelik (Ampirik) Bilgi
Toplumsal yaşamda yöntemsiz olarak elde edilen ve tecrübeye dayanan bilgilerdir. Yaşantımızda olup bitenlerden hareketle bazı genellemelere ulaşırız. Bulutlardan yağmurun yağacağını veya yoğurdun zehirlenmeye karşı iyi geldiğini tecrübelerimizle biliriz. Ancak bunların nedenleri hakkında bir bilgimiz yoktur. Dolayısıyla gündelik bilgilerimizde bir neden-sonuç bağlantısı yoktur. Genel anlamda alışkanlıklarımıza dayanmaktadır.
Öznel, sonuçları kesin olmayan, sistemsiz ve yöntemsiz bir bilgidir. Deneyimlerimize dayan bir bilgidir. Doğruluğu ve gerçekliği her zaman geçerli değildir.
b) Dinsel Bilgi
Din, kutsallığına ve yüceliğine inandığımız bir varlık karşısında boyun eğmektir. Dine ilişkin bilgilerde bireyin objesi kutsal kitaplar, vahiyler, peygamberlerdir. İnanç sisteminden kaynaklanan dini bilgiler şüpheye yer vermeyen mutlak gerçekliği bildiren bilgilerdir. Özünde inanç vardır. Suje ile obje arasındaki bağıntıyı ve bağıntının şeklini inanç belirler. İnanca dayanan ve sorgulanamayan bir bilgidir. (Dogmatik’tir.)
c) Teknik Bilgi
Doğadaki yasaların günlük yaşamda kullanılması sonucu ortaya çıkmış olan bir bilgidir. Bilimsel verilerin insan yararı için pratik kullanılmasını öngören bilgidir. Teknik bilgi ile doğayı denetim altına almayı amaçlarız. Teknik bilgi bilimsel bilgiye bağlı olarak gelişir. Amacı insana yarar sağlamak ve yaşamını kolaylaştırmaktır.
Teknik bilgi üç aşamalı bir gelişme gösterir. Bunlar sırasıyla alet tekniği, makine tekniği ve otomasyon tekniğidir.
d) Sanat Bilgisi
Sanatçı ile çevresi arasındaki ilişkiden doğan subjektif bilgidir. Her sanatçı baktığı nesneden farklı sonuçlar çıkardığı için sanat bilgisi nesnel ve genel bilgiler değil, göreceli ve subjektif bilgilerdir. Sezgilere ve yaratıcı hayal gücüne dayanır. Somut ürünlere dayanır. Bireysel ve duygusaldır. Sanat eserleri, insan yaşantısında tümüyle estetik haz, duyum sağlama işlevi gören yapıtlardır. Bir sanat eserin hangi amaçla meydana getirildiği önemli olmayıp; bizim deneyimimizde fiilen hangi işlevi gördüğü önemlidir. Bu işlevde bizde estetik tepki doğurmasıdır.
e) Bilimsel Bilgi
Bilimsel bilgi, belli yöntemlerle elde edilen, doğruluğu ispat edilmiş, nedensellik bağına dayanan, genel geçerliliği bulunan ve evrensel nitelikli olan bilgilerdir. Bilimsel bilgi kişiden kişiye değişiklik göstermeyecek nitelikte genel bilgilerdir. Bilimsel bilgi bilim adamının gözlemine dayanmakla birlikte bilim adamının değer yargılarından tamamen bağımsız olarak gelişir. Dolayısıyla felsefenin aksine bilimsel bilgide öznel yargılara yer yoktur.
Bilimsel Bilginin Özellikleri
1. Bilimsel Bilgi Nesnel (Objektif) Bir Bilgidir (Mutlak-Kesin-Genel_Geçer)
Bilimsel bilgi, bilim adamlarının, inanç, kişisel kanaat, felsefi bakış ve dünya görüşünden bağımsız olan herkes için geçerli bir bilgidir.
2. Bilimsel Bilgi Olgusaldır.(Deney-gözleme dayanır.)
Olgusal olmak demek bilimin gözlenebilir, insan zihninden bağımsız bir dış dünyanın, fiziksel gerçekliğin bilgisi olması demektir.
Not: Bu genel bir ifadedir; temelde doğa bilimlerinin özelliğidir. Çünkü matematik-mantık gibi bilimlerde deney ve gözlem yapılmaz, bunlar formel bilimlerdir.
3. Bilimsel Bilgi Genelleyicidir.
Bilim tek tek olgularla değil, olgu türleriyle uğraşır. Varlığın bir alanını ya da o alanın bir parçasını ele alır ve bunlarla ilgili olarak genel yasalara ulaşır.
4. Bilimsel Bilgi Evrenseldir.
Bilimsel bilgiler herkese açıktır. Bilim insanlığın ortak ürünü, ortak malıdır.
5. Bilimsel Bilgi Birikimli Olarak İlerler
6. Bilimsel Bilgi Akla Dayalı Bir Bilgidir(Mantıksal-Sistemli-Tutarlı)
Bilimde, önermeler birbirleriyle çelişmez. Onların kendi içlerinde tutarlı bir bütün oluşturmasına özen gösterilir.
7. Bilimsel Bilgi Tekrarlanabilir Bir Bilgidir.
Bilimsel bilgiler test edilebilir; ispata ve çürütülmeye müsaittir.
8. Bilimsel Bilginin Sonuçları Uygulanabilirdir. ( Bilim Teknolojiyi besler.)
Bilimsel bilginin sonuçları insan yaşamını kolaylaştırmak amacıyla kullanılabilir.
9. Bilimsel Bilgi Eleştirel Bir Tavrın Sonucu Olan Bilgidir.
Bilim adamının eleştirel tavrı olmadan, yani sorgulamadığı hiç bir şey bilimsel bilgi olamaz.
Konusu ve yöntemi bakımından üç bilim grubuna ayrılır. Bunlar formel bilimler, doğa bilimleri ve insan bilimleridir.
i. Formel Bilimler
Duyularla kavranamayan ancak zihinsel olarak varlığını kabul ettiğimiz gerçekliği konu edinen bilimlerdir. İdeal gerçekliği konu edinir. Matematik ve mantık bu türden bilimlerdir. Formel bilimler yöneldikleri konular gereği deneye ve gözleme gelen bilimler olmadığından kullandıkları yöntem tümdengelimdir. Tümdengelim (Dedüksiyon); zihnin genel yargılardan hareketle özel sonuçlara ulaşmasıdır. Matematik ve mantık bize dış dünyadaki varlıklarla ilgili bilgi vermez. Bunun, yerine doğru, nokta, sayı gibi gerçekte var olmayan varlıklar arasındaki ilişkileri inceler.
ii. Doğa Bilimleri
Doğada olup biten olayların nedenlerini sistemli bir şekilde açıklayan bilimlerdir. Doğal gerçekliği konu edinir. Fizik, kimya, biyoloji bu tür bilimlerdir. Doğa bilimlerinin kullandığı yöntem tümevarımdır. Doğa bilimleri tek tek olayların gözlemini, deneyini yaparak genel geçer önermelere ya da kesin yasalara ulaşır.
iii. İnsan Bilimleri
İnsan bilimlerinin konusu, insanın yapıp etmelerini ortaya koyduğu sosyal gerçekliktir. Antropoloji, psikoloji, sosyoloji, dil bilimi, tarih belli başlı insan bilimleridir. İnsan ve toplumlar farklı özelliklere sahip olduklarından insan bilimleri doğa bilimlerinde olduğu gibi çoğunlukla yasa düzeyinde genellemelere ulaşamazlar…
f) Felsefe Bilgisi
Felsefi düşünce insanın evreni ve evrenin içinde kendi varlığını merak etmesiyle ve bu konuda sorular sormasıyla başlar. Ancak felsefe için merak etmek ve sorular sormak yeterli değildir. Sorulara sistemli bir açıklama getirmek de önemlidir.
1. Felsefe Bilgisi Araştırmaya Dayanan ve Eleştirel Bir Tavrın Sonucudur. (Sorgulayıcı-Eleştirel)
Felsefe bilgisi, yaşamı bütün boyutlarıyla görmeyi bilen, açık ve sorgulayan bir zihnin ürünüdür.
2. Felsefe Bilgisi Sistemli ve Düzenli Bir Bilgidir(Mantıksal-Akılcı-Rasyonel-Tutarlı-Sistemli)
Felsefedeki düzenlilik, mantık ilkelerinin temele alınmasından ve felsefi akıl yürütmelerin çelişki içermeyen akıl yürütmeler olmasından kaynaklanmaktadır.
3. Felsefe Bilgisi, Yığılan Bir Bilgidir. (Kümülatif-Birikimsel)
Felsefe, bilimlerde olduğu gibi ilerleme özelliğine sahip değildir. Yığılmalı bir bilgidir. Fakat, genişleme ve zenginleşme özelliğine sahiptir.
4. Felsefe Bilgisinin Doğruluğu ya da Yanlışlığı Araştırılamaz, Öznel Bir Bilgidir. (Subjektif-Relatif-Göreli-Göreceli-Kişisel-Özgün-İzafi)
Filozoflar, bakış açılarının, kişilik yapılarının, yaratıcı zekalarının ve içinde bulundukları koşulların farklılığından dolayı, aynı konuda farklı sonuçlara ulaşabilirler.
5. Felsefe Bilgisinde Kesinlik Yoktur
Felsefe, sürekli ve kesintisiz bir araştırma etkinliği olduğu için, onda, olmuş bitmişlik yoktur.
6. Felsefe Bilgisi Evrenseldir.
Felsefe bilgisi, evrensel bir bilgi olma özelliğini taşır. Çünkü insan yaşamını ilgilendiren herşey felsefenin konusu olabilir.
7. Felsefe Bilgisinin Bilimlerdeki gibi Öğrenilecek Doğruları Yoktur
Örneğin, fizikte düşme kanununu, ezberlememiz gerekir. Oysa felsefede böylesine kesin doğrular bulunmaz. “Felsefe değil, ancak felsefe yapmak öğrenilir.” Diyor alman düşünür I. Kant.
8. Felsefe Bilgisi, Katı ve Değişmez Olmayıp Esnek bir Bilgidir ve Kendisini Sürekli Yenileyebilir
9. Felsefe Bilgisi, Varlığı Bir Bütün Olarak Ele Alır
Felsefe bilgisi, birleştirici ve bütünleştiricidir, yani felsefe bütüncül bir görüşe sahip olma çabasıdır.
10. Felsefe Bilgisinin Uygulanabilir Bir Teknolojisi Yoktur.
